Aktualności

Projekt TOPIC II: leczenie zamiast więzienia

Tylko w Warszawie i podwarszawskich powiatach policja zatrzymuje rocznie ponad trzy tys. osób w związku z popełnieniem przestępstw przewidzianych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Wielu narkomanów popełnia też inne przestępstwa, m.in. po to, aby zdobyć pieniądze na narkotyki. Ułatwienie uzależnionym dostępu do leczenia pozwoliłoby wyrwać wielu z nich z przestępczego kręgu. Temu właśnie ma służyć projekt TOPIC II, realizowany przez Stowarzyszenie MONAR, wspólnie z organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Istnieje swoisty zaklęty krąg, w którym osoba uzależniona popełnia przestępstwo, jest zatrzymana, karana, osadzona w zakładzie karnym. Po wyjściu na wolność najczęściej wraca do poprzedniego trybu życia, łamiąc normy prawne i stając się ponownie obiektem zainteresowania wymiaru sprawiedliwości. Realizacja sądowych nakazów podjęcia leczenia często nie jest konsekwentnie monitorowana, a oddziały terapeutyczne dla osób uzależnionych w zakładach karnych dostępne są tylko dla nielicznych ze względu na długie kolejki oczekujących. Wydaje się, że skutecznym sposobem na rozerwanie tego łańcucha niemożności jest dużo szersze niż dotychczas zastosowanie wobec uzależnionych i użytkowników narkotyków popełniających przestępstwa programów terapeutycznych i profilaktycznych, co zwiększy ich szansę na zerwanie z nałogiem.
Prawo i praktyka
Obowiązująca obecnie ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii daje możliwość podjęcia terapii uzależnionym, którzy zostali zatrzymani pod zarzutem popełnienia przestępstwa zagrożonego karą do 5 lat pozbawienia wolności. Przepisy przewidują zawieszenie postępowania karnego na czas terapii oraz jego warunkowe umorzenie w przypadku ukończenia terapii (art. 72 i 73 ustawy). W praktyce jednak możliwości te są bardzo rzadko stosowane, głównie ze względu na wymóg uprzedniej niekaralności oskarżonego (nie może być karany za przestępstwa umyślne). A przecież większość osób naprawdę potrzebujących pomocy terapeutycznej ma za sobą bogatą przeszłość kryminalną.
Nowelizacja ustawy, oczekująca na podpis Prezydenta, przewiduje rozwiązania, które mają ułatwić stosowanie środków alternatywnych wobec karania osób uzależnionych. Chodzi m.in. o zobowiązanie prokuratorów do zasięgania opinii specjalistów terapii uzależnień w sprawach osób, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, iż są one uzależnione, a także o zniesienie warunku uprzedniej niekaralności dla podejrzanych uzależnionych, którzy chcą skorzystać z możliwości zawieszenia postępowania i podjęcia terapii.
Partnerska współpraca
Stowarzyszenie MONAR przeprowadziło projekt pilotażowy pt. TOPIC II, który miał na celu opracowanie i przetestowanie mechanizmów służących zmniejszeniu przestępczości wśród osób zażywających środki odurzające na terenie miasta stołecznego Warszawy. Partnerami w projekcie były następujące instytucje: Sąd Okręgowy w Warszawie, Kurator Okręgowy w Warszawie, Prokuratura Okręgowa w Warszawie, Komenda Stołeczna Policji, a także podległe im jednostki w dzielnicach Ochota, Wola, Żoliborz i Śródmieście. Realizacja projektu miała dostarczyć organom wymiaru sprawiedliwości wiedzy w zakresie uzależnień osób popełniających przestępstwa od środków odurzających, a w efekcie doprowadzić do stosowania wobec uzależnionych sprawców przestępstw tzw. środków o charakterze probacyjnym.
Projekt TOPIC II zaowocował wypracowaniem szeregu wniosków i rekomendacji, zarówno w zakresie rozwiązań prawnych, jak i praktyki działań poszczególnych ogniw wymiaru sprawiedliwości. Wśród nich jest m.in. propozycja przygotowania rozwiązań umożliwiających regularne wizyty biegłych z zakresu terapii uzależnień (lub specjalistów terapii uzależnień) w komendach policji oraz izbach zatrzymań. Dostęp specjalistów terapii uzależnień do osób uzależnionych zatrzymanych przez policję pozwoli nie tylko usprawnić proces kwalifikowania osób, wobec których można zastosować przepisy dopuszczające warunkowe umorzenie postępowania w zamian za ukończenie terapii uzależnień, ale także zwolnić funkcjonariuszy z dodatkowych zadań z tym związanych.
Inspiracje i propozycje
Wśród rekomendowanych posunięć znalazło się także ustalenie zasad współpracy pomiędzy wymiarem sprawiedliwości (w tym organami ścigania) i podmiotami oferującymi usługi z zakresu leczenia i profilaktyki uzależnień oraz samorządami, a także wprowadzenie odpowiednich procedur i mechanizmów konstytuujących tę współpracę na poziomie lokalnym.
W Polsce nie prowadzi się statystyk dotyczących przestępstw dokonanych w związku z zażywaniem środków odurzających i w celu ich pozyskania. Dostępne są jedynie statystyki przestępczości związanej z posiadaniem oraz rozprowadzaniem i udzielaniem środków odurzających. Jednak pośrednim potwierdzeniem słuszności określonych we wnioskach rozwiązań mogą być doświadczenia Wielkiej Brytanii, gdzie w 2003 r. został wprowadzony Krajowy Program Interwencji Narkotykowych (Drug Intervention Program DIP). Program zakłada stosowanie procedur zapewniających możliwość wyboru terapii na każdym etapie postępowania karnego. Badanie grupy objętej programem pokazało, że w jego efekcie 64 proc. osób zatrzymanych uzależnionych od narkotyków, które skorzystały z możliwości poddania się terapii i zawieszenia postępowania, w okresie 18 miesięcy pozostawało w trzeźwości od narkotyków, a 88 % z nich zaprzestało przestępczej działalności. Obiecujące są także efekty podobnych działań prowadzonych w innych krajach, m.in. Belgii i Francji. Szczegółowe informacje na temat doświadczeń i wniosków związanych z realizacją projektu TOPIC II zostały zawarte w dostępnym poniżej raporcie.
Maria Charmast, koordynator programu TOPIC II

Pobierz pliki

Sciągnij Plik TOPIC II
Raport z realizacji działań na rzecz profilaktyki przestępczości z udziałem osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych (zastosowanie art. 72-73 Ustawy z dn. 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii)