„Zachowania ryzykowne młodzieży – perspektywy dla profilaktyki i terapii” – to temat konferencji zorganizowanej 14 czerwca 2013 r. w Gdańsku, pod patronatem Marszałka Województwa Pomorskiego, z okazji jubileuszu gdańskiego ośrodka MONARU – pierwszej tego typu placówki w Polsce dla uzależnionych dzieci i młodzieży do 21. roku życia.

Konferencja odbyła się w gmachu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstawiciele urzędów, instytucji i organizacji zajmujących się profilaktyką i terapią uzależnień, a także reprezentanci środowiska akademickiego i placówek oświatowych.

Na wstępie grupa taneczna z Ośrodka Leczenia, Terapii i Rehabilitacji Uzależnień dla Dzieci i Młodzieży w Gdańsku przedstawiła układ choreograficzny do podkładu muzycznego utrzymanego w stylistyce hip-hop. Występ młodych tancerzy spotkał się z ciepłym przyjęciem uczestników konferencji. Po tej krótkiej części artystycznej głos zabrała Jolanta Łazuga-Koczurowska. Przewodnicząca Zarządu Głównego MONARU, a także twórczyni i dyrektorka gdańskiego ośrodka, świętującego w tym roku trzydziestolecie, powitała zebranych i podziękowała za organizacyjne wsparcie konferencji władzom samorządowym województwa pomorskiego.

– Gdyby nie życzliwość Urzędu Marszałkowskiego, pewnie tej konferencji by nie było – zaznaczyła i dodała, że inspiracją do przygotowania konferencji były w dużej mierze prace działającej przy Urzędzie Marszałkowskim Pomorskiej Rady Ekspertów ds. Przeciwdziałania Narkomanii.

– Zmobilizowała nas ona, aby dziś państwu powiedzieć kilka słów o tym jakie ryzyko podejmuje nasza młodzież, co z tego może wynikać dla nas dorosłych, jakie to wymusza na nas działania i przedsięwzięcia i czy jesteśmy na nie gotowi – powiedziała szefowa MONARU.

Samorządowcy o zasługach gdańskiego MONARU

W imieniu władz województwa pomorskiego wystąWicemarszałek Wiesław Byczkowski składa gratulacje Jolancie Łazudze-Koczurowskiejpił wicemarszałek Wiesław Byczkowski.

– Najczęściej przyjmuje się, że zachowania ryzykowne to takie, które niosą w sobie zagrożenie, niebezpieczeństwo doznania krzywdy, utraty sił, zdrowia, pozycji społecznej. Analizując postawy współczesnej młodzieży wobec tego typu zachowań możemy stwierdzić, że młodzi ludzie wiedzą o istniejącym ryzyku a także o skutkach i niebezpieczeństwach. Dlaczego zatem tak często podejmują te zachowania i ponoszą ich tragiczne konsekwencje? Mam nadzieję, że ta konferencja pozwoli odpowiedzieć na to pytanie – powiedział Wiesław Byczkowski. Nawiązując do jubileuszu ośrodka MONARU w Gdańsku wicemarszałek podkreślił, że w ciągu 30 lat pracy placówka nie tylko ocaliła około tysiąca młodych ludzi, ale także wypracowała profesjonalne metody pomocy osobom uzależnionym, znane i stosowane obecnie w kraju i za granicą.

– Stała się również ośrodkiem szkolenia nauczycieli, wychowawców, a także akredytowanym przez Ministerstwo Zdrowia ośrodkiem certyfikacji zawodowej. Serdecznie gratuluję pani dyrektor Jolancie Łazudze-Koczurowskiej z okazji 30-lecia prowadzonej przez nią placówki – dodał wicemarszałek, po czym przekazał szefowej MONARU dyplom gratulacyjny od marszałka Mieczysława Struka.

O dorobku całego MONARU, a także gdańskiego ośrodka stowarzyszenia, mówiła w swoim wystąpieniu Ewa Kamińska, wiceprezydent Gdańska. Podkreśliła zwłaszcza znaczenie profilaktyki, będącej bogactwem wypracowanym w ciągu 30 lat działalności.

– Sądzę, że nigdy dość rozmów i debat nad zdobytymi doświadczeniami. Każda tego typu konferencja czyni państwa bliższymi tym, którym służycie. Gratuluję tych 30 trudnych lat, umiejętności przezwyciężania barier, które się pojawiały i dziękuję za bycie przy tych gdańszczanach, którzy potrzebują mądrego wsparcia. Mam nadzieję, uzasadnioną państwa dotychczasowymi sukcesami, że to wsparcie będzie nadążało za zmieniającą się rzeczywistością – powiedziała pani wiceprezydent.

W oficjalnej części konferencji głos zabrał także Piotr Jabłoński. Dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii wspominał swoje wizyty sprzed lat w gdańskim ośrodku MONARU i uznanie, jakim cieszyły się zawsze stosowane tu metody pracy oraz zespół specjalistów. Podkreślił znaczenie dobrych praktyk i wzorów wypracowanych przez gdański ośrodek MONARU dla rozwoju współczesnej terapii uzależnień dzieci i młodzieży.

Pierwszą część konferencji zakończyły wystąpienia Wojciecha Fijałkowskiego (wiceprzewodniczącego Zarządu Głównego MONARU) oraz przedstawiciela społeczności terapeutycznej ośrodka w Gdańsku. Obaj podkreślili zasługi gdańskiego MONARU dla ratowania młodych ludzi walczących z uzależnieniem, obaj też w imieniu władz i podopiecznych stowarzyszenia życzyli uczestnikom konferencji udanych, owocnych obrad.

Zachowania ryzykowne i ich kontekst

W roboczej części konferencji z referatami wystąpili specjaliści różnych dziedzin, wspólnym mianownikiem ich wystąpień były zachowania ryzykowne wśród młodzieży. Piotr Jabłoński dużo miejsca w swojej prezentacji poświęcił nowym wyzwaniom, jakie niosą ze sobą uzależnienia behawioralne (np. od hazardu, czy też internetu). Według przedstawionych przez niego danych najwyższy odsetek graczy mających problem z hazardem (12,3 proc.) to młodzież do 18 r. życia. Jak się okazuje problem ten najczęściej dotyka chłopców z nieźle sytuowanych rodzin, cieszących się ograniczoną kontrolą rodzicielską. Co dziesiąty młody człowiek jest ponadto zagrożony uzależnieniem od internetu.

Dyrektor KBPN omówił kroki podejmowane wobec tej sytuacji przez kierowaną przez niego instytucję, m.in. ogólnopolską kampanię po hasłem „Hazard. Nie igraj”, skierowaną do młodzieży w wieku od 15 do 24 lat, rodziców, opiekunów i nauczycieli. Jako odpowiedzi na zagrożenia związane z uzależnieniami behawioralnymi wymienił m.in. wdrażanie programów profilaktycznych w szkołach, edukację społeczną, podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez osoby zajmujące się tą tematyką. Podkreślił również szczególną rolę rodziny i szkoły z zapobieganiu uzależnieniom.

Kolejnym prelegentem był prof. dr hab. Zbigniew Izdebski, który wygłosił wykład na temat zagrożeń związanych z seksualnością młodzieży. Profesor przedstawił wyniki swoich badań, dotyczące m.in. dostępu młodzieży do pornografii (kontakt z nią miało blisko 80 proc. badanych przez niego uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych), agresji seksualnej (18 proc. badanych było zmuszanych do różnych form kontaktów seksualnych), a także prostytucji dziecięcej. Uczestnicy konferencji mogli się zapoznać z czynnikami ryzyka sprzyjającymi narażeniu na omówione zagrożenia. Zbigniew Izdebski zarysował tę złożoną problematykę na tle zjawisk związanych z procesem dojrzewania młodzieży oraz jej relacjami ze światem dorosłych.

Konferencja odbyła się w sali Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego

Młodzież, narkotyki, szkoła

Szeroką, wieloaspektową analizę przyczyn i skutków zażywania marihuany przedstawił Robert Rejniak. Wiceprzewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii przypomniał na wstępie o uwarunkowaniach zwiększających w ostatnich latach wśród młodzieży zainteresowanie tym narkotykiem (kreowanie jego pozytywnego obrazu w mediach, lansowanie przez celebrytów i polityków, trendy legalizacyjne w dyskusji o prawie antynarkotykowym). Następnie zaprezentował wyniki badań przeczące obiegowym mitom o nieszkodliwości marihuany, a na zakończenie przybliżył zebranym dostępne w naszym kraju programy profilaktyczne i terapeutyczne, takie jak FreD goes net i CANDIS.

W wystąpieniach prelegentów często powracał temat szkoły i jej roli w profilaktyce zachowań ryzykownych młodzieży. Ciekawe spojrzenie na tę tematykę z punktu widzenia kadry pedagogicznej zaprezentował dr Marcin Szulc z Uniwersytetu Gdańskiego. Mówił m.in. o trudnościach związanych z odróżnieniem typowych zachowań okresu dorastania od rozwijających się zaburzeń oraz o potrzebach młodzieży i o tym jak powinni na nie odpowiadać nauczyciele.

– Młodzież potrzebuje naszej obecności, poczucia bezpieczeństwa, ale także wyzwań i adrenaliny oraz ambitnych zadań odwołujących się do intelektu. Potrzebuje wiedzy, naszej kompetencji, ale również wspólnej zabawy bez zadęcia. Szkoła powinna dążyć do tego, aby młody człowiek opuszczał ją jako harmonijna osobowość, a nie jako specjalista – podkreślił Marcin Szulc.

Szkolnej profilaktyce zachowań ryzykownych poświęcone było wystąpienie Marcina Sochockiego, Dyrektor Ośrodka Szkoleniowo-Badawczego Stowarzyszenia MONAR przypomniał początki profilaktyki rozwijającej się po transformacji ustrojowej przełomu lat 80. i 90., omówił wprowadzane sukcesywnie regulacje prawne, a także wypracowywane już w latach dwutysięcznych standardy, według których dobry program profilaktyczny nie tylko dostarcza wiedzy, ale także zmienia zachowania młodzieży – prowadzi do odroczenia inicjacji (alkoholowej, narkotykowej, itp.), albo do zaprzestania podejmowania zachowań ryzykownych. W dalszej części swojej prezentacji Marcin Sochocki przybliżył obecny stan szkolnej profilaktyki, która – pomimo ogólnie dostępnych podstaw teoretycznych oraz opracowania systemu rekomendacji – wciąż jest oparta w głównej mierze na przedsięwzięciach o niskiej, lub trudnej do oceny skuteczności, takich jak festyny, niesprawdzone programy autorskie, spektakle profilaktyczne i pogadanki.

– Dominuje nurt, w którym ważna jest oszczędność czasu, wysiłku i funduszy, a także dostarczanie odbiorcom wrażeń i zabawy – ocenił Marcin Sochocki. Jego zdaniem wskazane byłyby: szersza promocja programów rekomendowanych przez agendy rządowe, takie jak Krajowe Biuro Przeciwdziałania Narkomanii, czy Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; wzmacnianie kompetencji kadry zajmującej się profilaktyką w szkołach, a także inny, być może planowany bardziej centralnie niż obecnie, podział środków na profilaktykę.

Doświadczenia ośrodka w Gdańsku

Kolejne wystąpienie w tej części konferencji dotyczyło historii, dorobku i obecnej działalności obchodzącego jubileusz 30-lecia ośrodka MONARU w Gdańsku. Prezentację przedstawili Justyna Szmaj i Mateusz Dubik, terapeuci pracujący w tej placówce.

Obecnie leczy się tu 47 osób, w wieku od 14 do 21 lat. Z początku ośrodek mieścił się w niewielkim baraku w centrum Gdańska, w 1987 r. dzięki życzliwości władz miasta i województwa pomorskiego przeniósł się do obecnej siedziby przy ul. Agrarnej. W pierwszym dziesięcioleciu działalności główną grupę pacjentów ośrodka stanowiły osoby uzależnione od opiatów (przede wszystkim od polskiej heroiny – tzw. kompotu), przyjmujące narkotyki dożylnie.

– Na podstawie prowadzonych systematycznie badań ewaluacyjnych wnioskujemy, że 67 proc. osób leczących się w tamtym czasie w ośrodku deklaruje zadowolenie z prowadzonego trybu życia i nie bierze narkotyków – podkreśliła Justyna Szmaj.

Wraz ze zmianami zachodzącymi na polskiej scenie narkotykowej zmieniał się również profil pacjentów gdańskiego ośrodka. W kolejnym dziesięcioleciu wzrósł wśród nich odsetek osób zażywających narkotyki stymulujące, takie jak amfetamina i kokaina, a także kanabinole – marihuanę i haszysz. Wzrosła także liczba osób podejmujących terapię. W obliczu nowych wyzwań terapeuci zaczęli realizować coraz ambitniejsze zadania. Oprócz dążenia do utrzymania abstynencji przez pacjentów coraz ważniejszym celem stawał się dla nich rozwój jednostki. Stąd pomysły realizacji autorskich programów takich jak Odnaleźć siebie, nastawionych na pomoc pacjentom w osiąganiu sukcesów i kierowaniu własnym życiem.

Ośrodek MONARU w GdańskuW ostatnim dziesięcioleciu wśród pacjentów dominują osoby używające w sposób szkodliwy substancji stymulujących, w tym dopalaczy, a także kanabinoli. Nasila się też zjawisko politoksykomanii – nie ma już jednego wiodącego środka psychoaktywnego, młodzież miesza narkotyki, w zależności od tego jaki efekt chce osiągnąć w danej chwili.

– Następuje też zmiana funkcji pełnionej przez narkotyki wśród młodych ludzi. Na początku branie narkotyków miało wymiar ideologiczny, w tej chwili kojarzy się młodym ludziom z dobrą zabawą, z życiem towarzyskim – stwierdziła Justyna Szmaj.

Mateusz Dubik przedstawił krótką charakterystykę współczesnego pacjenta ośrodka w Gdańsku, zwracając uwagę na problemy towarzyszące uzależnieniu, takie jak zaburzenia psychiczne, których częste występowanie było powodem utworzenia w ośrodku oddziału dla pacjentów z podwójną diagnozą, gdzie są oni codziennie otoczeni opieką psychiatryczną.

Podsumowując wieloletnie doświadczenia ośrodka w Gdańsku Justyna Szmaj zaznaczyła, że zażywanie środków psychoaktywnych nie jest obecnie postrzegane jako przyczyna problemów człowieka, lecz raczej jako ich objaw. W związku z tym założenia i cele terapii na chwilę obecną to poszerzenie przez pacjenta wglądu w jego sytuację życiową, nauka alternatywnych sposobów radzenia sobie z problemami, doprowadzenie do wzrostu samokontroli i samodyscypliny oraz obniżenie poziomu lęku.

Justyna Szmaj i Mateusz Dubik byli ostatnimi prelegentami, po ich wystąpieniu odbyła się dyskusja panelowa, w której wzięli udział Jolanta Łazuga-Koczurowska, Barbara Tokarska z MONARU w Łodzi, Marcin Sochocki, Marcin Szulc, Robert Rejniak, a także Radosław Nowak z Gdańskiego Centrum Profilaktyki Uzależnień i Grzegorz Kędzioł z ośrodka MONARU w Gdańsku. Tematem dyskusji były perspektywy i wyzwania dla profilaktyki i specjalistycznej pomocy w kontekście zachowań ryzykownych młodzieży. Zarówno w wystąpieniach panelistów jak i wśród głosów z sali powtarzały się postulaty dotyczące kształtu szkolnej profilaktyki: systematycznego wdrażania programów profilaktycznych, lepszego przygotowania ich realizatorów oraz wspierania tych sprawdzonych i najlepiej wykwalifikowanych.

Zamykając konferencję Jolanta Łazuga-Koczurowska życzyła jej uczestnikom radosnej, pogodnej pracy z młodym człowiekiem i odwagi w lansowaniu wartości. Podziękowała także za przygotowanie konferencji swoim współpracownikom z ośrodka w Gdańsku: Katarzynie Sobczak, Zbigniewowi Kamieńskiemu, Januszowi Kozłowskiemu i Grzegorzowi Kędziołowi.

Więcej zdjęć z konferencji w galerii