I Ogólnopolska Konferencja „Narkotyki – Narkomania. Polityka, Nauka i Praktyka”, zorganizowana w dniach 6-8 listopada przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, zgromadziła specjalistów różnych dziedzin, spotykających się w swojej pracy z problemem narkomanii. Byli przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, świata nauki oraz terapeuci, wśród których liczną reprezentację miał MONAR.

Policjanci, prokuratorzy, terapeuci, urzędnicy szczebla centralnego i samorządowego, wykładowcy akademiccy – lista profesji, które w obszarze swego zainteresowania mają zagadnienia związane z narkomanią i narkotykami jest długa. Dzięki inicjatywie KBPN przedstawiciele tak różnych i często słabo znających się nawzajem środowisk mieli okazję nie tylko wymienić doświadczenia i opinie, ale i wspólnie zastanowić się nad kierunkami działań służących przeciwdziałaniu narkomanii, które uwzględniałyby różne punkty widzenia na ten sam problem. Korzyści płynące z takiego spotkania podkreślało wielu uczestników konferencji, zarówno w swych wystąpieniach, jak i w oficjalnych i nieoficjalnych dyskusjach.

Statystyki i tendencje

Na wstępie Artur Malczewski z Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN przedstawił najnowsze dane dotyczące narkomanii w Polsce. Jak z nich wynika najpopularniejszym narkotykiem wśród polskiej młodzieży jest marihuana. Do jej zażywania przyznało się 24 proc. młodzieży szkolnej w wieku 15-16 lat (badanie Instytutu Psychiatrii i Neurologii z 2011 r.) i blisko 18 proc. dorosłych (KBPN 2010). Spada popularność heroiny, pojawiają się natomiast nowe substancje psychoaktywne, a jeśli chodzi o ich rozpowszechnienie, to Polska, ze średnią 9 proc. znajduje się w czołówce krajów Europy, za Irlandią (średnia europejska wynosi 5 proc.). Według badania IPiN z 2011 r. do zażycia dopalaczy przyznało się 11 proc. młodych ludzi w wieku 15-16 lat.

Odpowiedzią na te wyzwania jest m.in. wzrost nakładów na leczenie osób uzależnionych. W całej Polsce działa blisko 90 ośrodków stacjonarnych, ponad 14 tys. osób rocznie podejmuje w nich terapię. O historii leczenia stacjonarnego w Polsce, metodzie społeczności terapeutycznej i doświadczeniach MONARU w przeciwdziałaniu narkomanii, zarówno jeśli chodzi o terapię, jak i redukcję szkód oraz profilaktykę, opowiadała podczas jednego z paneli dyskusyjnych Jagoda Władoń z Zarządu Głównego MONARU.

Profilaktyka kuleje

Ograniczeniu popytu na narkotyki mają służyć programy profilaktyczne, zwłaszcza te adresowane do młodzieży. Obecny kształt profilaktyki daleki jest jednak od ideału. Szkoły i samorządy w niewielkim stopniu korzystają z rekomendowanych programów, zbudowanych według zasad, które zaprezentowała podczas konferencji dr Agnieszka Pisarska z Pracowni Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M”. Programy takie powinny być oparte na sprawdzonych strategiach profilaktycznych, których podstawą jest wiedza o czynnikach ryzyka i czynnikach chroniących oraz znajomość teorii i mechanizmów wyjaśniających występowanie zachowań problemowych, bądź ryzykownych. Powinny być prowadzone przez dobrze przygotowanych realizatorów, z wykorzystaniem metod aktywizujących odbiorców i – co niezwykle istotne – podlegać ewaluacji.

Tymczasem do najpopularniejszych form profilaktyki należą festyny, programy autorskie o niepotwierdzonej skuteczności, spektakle profilaktyczne oraz prelekcje i pogadanki. Decydenci dokonujący na poziomie lokalnym podziału środków na profilaktykę, ponad skuteczność, wysokie standardy realizacji i kompetencje realizatorów przedkładają oszczędność czasu, wysiłku i funduszy oraz dostarczenie wrażeń i zabawy odbiorcom działań profilaktycznych. Ponadto, jak zauważyła Danuta Wiewióra z Zarządu Głównego MONARU, podczas oceny programów profilaktycznych na szczeblu samorządowym często więcej uwagi poświęca się stronie formalnej ofert składanych przez podmioty uczestniczące w konkursach, niż merytorycznej wartości ich projektów.

Podczas konferencji zastanawiano się jak podnieść poziom profilaktyki. Wśród pomysłów wymieniano m.in. rozszerzenie katalogu instytucji promujących programy o potwierdzonej skuteczności oraz zacieśnienie współpracy z mediami, w tym także wykorzystanie takich metod jak lokowanie produktu – np. poprzez promowanie dobrych programów profilaktycznych w popularnych serialach.

Prawo i praktyka

Dużo miejsca podczas konferencji poświęcono prawnym aspektom przeciwdziałania narkomanii. Reprezentująca Ministerstwo Sprawiedliwości Barbara Wilamowska przedstawiła w ujęciu historycznym zmiany legislacyjne odzwierciedlające różne podejścia do przestępczości narkotykowej na przestrzeni ostatnich 15 lat. Zaprezentowała również statystyki, z których wynika, że rocznie, na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, osądzonych zostaje ok. 20 tys. osób. Wobec blisko 60 proc. z nich sądy orzekają karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania. Ciekawą prezentację przedstawiła prokurator Beata Zielińska-Janaszek z Kielc, która omówiła pojęcia znacznej i nieznacznej ilości narkotyków w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.

W toku dyskusji ścierali się zwolennicy różnych poglądów na temat karania za posiadanie narkotyków – od prokuratorów hołdujących zasadzie „najpierw karać, później leczyć”, po terapeutów podkreślających, że osoba uzależniona jest przede wszystkim ofiarą. Elżbieta Zielińska, kierowniczka ośrodka MONARU w Głoskowie, opowiedziała się za badaniem wszystkich zatrzymanych za przestępstwa narkotykowe pod kątem uzależnienia. Przepisy znowelizowanej w grudniu ubiegłego roku ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, dotyczące zbierania danych pozwalających stwierdzić uzależnienie u osób zatrzymanych w związku z popełnianiem przestępstw narkotykowych, były jednym z tematów prac zorganizowanej na czas konferencji grupy roboczej ds. prawnych aspektów polityki antynarkotykowej.

Zarówno zajęcia prowadzone w ramach grup roboczych, jak i głosy padające w dyskusjach, pozwoliły na wypracowanie rekomendacji w poszczególnych obszarach związanych z zapobieganiem i przeciwdziałaniem narkomanii. Podsumowując trzydniowe spotkanie specjalistów Piotr Jabłoński zapowiedział kontynuowanie prac nad efektami konferencji z udziałem jej rady programowej oraz naukowej.